Зайырлы қоғамдағы жоғары руханият

Зайырлы қоғам – бұл тек дін мен мемлекеттің арасын ажырату емес, ең алдымен адамның ар-ождан еркіндігі мен ой бостандығын қамтамасыз ететін өркениетті жүйе. Мұндай қоғамда әр азаматтың сеніміне құрмет көрсетіліп, діни догмалар емес, адамгершілік, әділет, білім мен ғылым басшылыққа алынады. Осы негізде руханият – зайырлы мемлекеттің моральдық тірегіне, ұлттың ішкі мәдениетінің өзегіне айналады.

Жоғары руханият – адамның ішкі жан-дүниесін кемелдендіруге бағытталған ізгілік жолы. Ол тек діни рәсімдермен шектелмейді, керісінше, әдебиет пен өнерде, білім мен ғылымда, ұлттық дүниетанымда жарқырай көрінеді. Қазақ ойының асқақ шыңы – Абай Құнанбайұлы осы руханиятты «толық адам» ұғымы арқылы терең сипаттап берген.

Абай үшін толық адам – ақыл, жүрек, қайрат үшеуін тең ұстаған, өз-өзін жетілдіруге ұмтылған, шындық пен әділет жолын ұстанған тұлға. Ол адам – жалаң сенімге емес, терең білімге, рухани тазалыққа, адамгершілік биігіне сүйенетін азамат.

Абайдың айтуынша:

«Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста,

Сонда толық боласың елден бөлек».

Бұл жерде «толық адам» – дінді соқыр сеніммен емес, ақылмен, жүрекпен, жауапкершілікпен ұғынған тұлға. Ол – қоғамда әділет орнатуға, жақсылық таратуға, өзіне де, өзгеге де пайдалы болуға ұмтылған азаматтық кемелдік үлгісі. Зайырлы қоғам дәл осындай тұлғаларды тәрбиелеуге, ой еркіндігі мен рух еркіндігін қамтамасыз етуге негізделеді.

Өкінішке қарай, кейде дін атын жамылған догмалар адамның еркін ойлауына, ғылыми зерттеуіне, әдебиет пен өнердегі ізденістеріне тосқауыл болады. Олар шектеулі дүниетаным ұсынады, сұрақ қоюдан тыйып, жауапты тек дайын мәтіндерден іздеуге мәжбүрлейді. Мұндай көзқарас – руханиятты кедейлетіп, қоғамды тоқырауға ұрындырады.

Сол себепті, зайырлылық – діннің жауы емес, керісінше, оның ішкі рухани құндылықтарын сыртқы үстемдік пен догмадан арашалап, адамды өз таңдауымен өмір сүруге шақыратын әділетті жүйе. Мұнда дін – мемлекет емес, дін – адамның ар-намысы мен сенімінің бір көрінісі ғана.

Зайырлы қоғамда руханият ғылым мен біліммен, әдебиет пен өнермен бірге дамиды. Ғылым – әлемді танудың, ақиқатты ашудың жолы. Білім – адамды адасудан, надандықтан қорғайтын шамшырақ. Қазақтың ұлы ағартушылары – Ыбырай, Шоқан, Абай – барлығы да ғылым мен дінді қатар ұстанып, шынайы руханияттың жолын нұсқады.

Қорытындылай келе, зайырлы қоғам – тек құқықтық құрылым ғана емес, рухани өрлеудің алаңы. Онда әр адам өз сенімінде де, өз пікірінде де еркін. Бірақ бұл еркіндік жауапкершілікпен келуі тиіс. Абай айтқан «толық адам» – сол еркіндікті ақылмен, жүрекпен, қайратпен үйлестіре білген адам.

Бүгінгі Қазақстан үшін зайырлылық пен руханият – бірін-бірі жоққа шығармайтын, керісінше, толықтыратын құндылықтар. Солар үндесе отырып дамығанда ғана біз кемел қоғам құра аламыз.

Н.Қалқаман,

Облыстық ақпараттық-түсіндіру тобының мүшесі.